Lớp Phổ cập kiến thức YHCT khóa hai - Phần huyệt vị châm cứu - MẠCH ĐỐC và MẠCH NHÂM

                                                  

  MẠCH ĐỐC

LƯƠNG Y NGUYỄN VĂN TRUYỀN   

 I)Đường đi của mạch đốc :

                    Mạch Đốc, dọc lưng , lên trên

              Hội âm xuất phát ,đi lên trường cường

                    Thẳng giữa cột sống, theo xương

              Qua mệnh môn, thẳng đường lên đại chùy

                    Phong phủ bách hội đường đi

              Qua trán, sống mũi, gặp thì nhân trung

                    Ngân giao,nhâm- đốc trùng phùng

               Đường đi Mạch Đốc ta cùng nhớ cho .

                                      * J * J *

II)Chỉ định chữa bệnh của mạch đốc:

Mạch đốc chức năng chỉ huy

                       Là nơi lưu hợp, chủ trì kinh dương

                            Đốc mạch trị bệnh phi thường

                       Lưng xương đau nhức trị dương hư mà

                            Các chứng sốt lạnh kể ra

 Tâm thần rối lọan , đốc ta trị là

            Tiết đoạn kinh mạch đi qua

       Ứng bệnh tạng phủ, trị mà tuyệt chiêu .

                                    

                                    * J * J *

III)Vị trí huyệt và công dụng trị bệnh :

             1)Trường Cường: (huyệt lạc đối với mạch nhâm)

                        Đầu xương cụt huyệt trường cuờng

                 Trực tràng sa, trĩ, trị thường hết mau

                        Di tinh, lưng đau, nhiệm màu

                 Động kinh , chứng ấy mau mau mà dùng

                        Châm sâu một thốn là cùng

                 Cứu ngải năm phút , chiêu dùng mới hay.

                                  

                                     * J * J *

2)Yêu du :

                        Yêu du , khe xương cụt- cùng

                  Đau lưng ,di, liệt dương , dùng đỡ ngay

                        Kinh nguyệt rối lọan trị hay

                  Viêm ruột ,ỉa chảy, ra tay tuyệt vời

                        Châm xiên chỉ một tấc thôi

                  Hướng kim hơi chếch , lên thời mới hay.

                                             * J * J *

             3) Yêu Dương Quan:

                        Yêu dương quan giữa đốt L4-5

                  Lưng đau ,di liệt viếng thăm lại lành

                        Châm thẳng một tấc lẻ năm( 1.5 tấc )

                  Mũi kim hơi chếch trăm phần thật vui .

                               * J * J *

 4) Mệnh Môn:

                        Mệnh môn giữa đốt L2-3

                  Đau lưng , di, liệt , trị là tuyệt chiêu

                        Châm thẳng tấc rưỡi là nhiều

                  Mũi kim hơi chếch lên, điều nhớ cho .

* J * J *

5) Huyền Khu:

                        Dưới L1 là huyệt Huyền Khu

                  Thắt lưng đau nhức ấy như lại lành

                        Ăn kém , tiêu chậm, đã đành

                   Viêm ruột , ỉa chảy, trị nhanh ngay mà

                        Châm xiên một tác mới là

                   Mũi kim hơi chếch lên mà tuyệt chiêu .

* J * J *

6) Trung Khu:

                        Trung Khu dưới đốt D10

                   Đau lưng , huyệt ấy tiếng cười lại vui

                        Đau dạ dày, bệnh cũng lui

                   Biếng ăn , giảm thị lực , tin vui lại lành

                        Châm xiên một tấc đã đành

                    Mũi kim hơi chếch mới thành thần y .

* J * J *

7) Cân Xúc:

                         Dưới D9 là huyệt cân xúc

                    Đau lưng châm một lúc hết ngay

                         Động kinh, cùng đau dạ dày

                    Thần kinh suy nhược châm vài ngày khỏi ngay

                         Châm xiên một tấc khéo tay

                    Chếch lên một chút bệnh này phải lui.

* J * J *

8) Chí Dương:

                         Chí Dương dưới đốt D7

                    Trị ngực, lưng đau, hết thảy tuyệt vời

                          Vàng da , thở khó ai ơi

                    Dạ dày đau ấy , nhớ lời mà châm

                          Ống chân , tay nhức , khen thầm

                    Ruột sôi, gầy yếu , chắc cầm thành công.

                         

                          * Cách châm:châm xiên 0.5 -1 tấc hơi chếch lên trên .

* J * J *

9) Linh Đài:

                          Dưới D6 là huyệt Linh Đài

                    Đau lưng , hen suyễn , trị tài hết đau

                          Viêm phế quản , cũng khỏi mau

                    Dạ dày đau , loét, thuộc làu mà châm.

          

            * Cách châm : châm xiên 0.5-1 tấc hơi chếch lên trên .

* J * J *

10) Thần Đạo :

                          Dưới D5 là huyệt Thần Đạo

                    Sống lưng đau cứng , châm vào đỡ ngay

                           Lo âu, hồi hộp , chứng này

                    Sốt ho, đầu nhức , mỗi ngày nhớ châm

                           Trẹo hàm răng ngáp chẳng cầm

                    Há miệng không ngậm , khen thầm huyệt hay .

            * Cách châm : châm xiên 0.5-1 tấc hơi chếch lên trên.

* J * J *

11) Thân Trụ:

                           Thân Trụ dưới đốt D3

                    Điên cuồng, co giật , châm là đỡ ngay

                           Mình nóng , mê sảng đêm ngày

                    Sống lưng đau thắt , huyệnt này mà châm

                           Trẻ nhỏ kinh phong, phải cần

                    Động kinh , khó thở nhớ châm huyệt này.

           

            * Cách châm: châm xiên 0.5-1 tấc , hơi chếch lên trên một chút.

   Cứu điếu ngải 3-5 phút.

* J * J *

12) Đại Chùy ( huyệt hội của các kinh dương ở tay chân với mạch đốc )

                    Dưới C7 là huyệt Đại Chùy

                    Sốt cao, sốt rét ,chẳng sợ chi

                    Thiếu sức , ôn ngược, đi đứng khó

                    Cứng đơ cổ gáy , cứu tức thì.

                   

                    Sưng phổi, ngực đầy, ói mửa ra

                    Động kinh , hen suyễn , eczêma

                    Năm chứng lao và bảy chứng thương

                    Kỳ công châm cứu tất khỏi mà.

                          * Cách châm : châm thẳng 0.5-1 thốn .

    Cứu ấm 5-15 phút.

* J * J *

13) Á Môn:

                    Á Môn trên chân tóc năm phân

                    Tai biến não bộ, liệt bán thân

                    Lưỡi rút, cổ đơ, không ngó ngoái

                    Xương sống cứng đau khỏi như thần .

                          * Cách châm : yêu cầu bệnh nhân hơi cúi cổ , châm kim thẳng góc và từ từ hướng về                                                                  phía hàm dưới , châm sâu không quá 1.5 thốn . Thông thường nên châm 0.5 thốn.

* J * J *

14) Phong Phủ:

                    Trên chân tóc một thốn , huyệt phong phủ

                    Trúng phong , ớn lạnh, mất ngủ, đầu đau

                            Cứng gáy, sưng cổ , họng hàu

                    Bán thân bất toại , thuộc làu mà châm

                            Mồ hôi đổ vã như dầm

                    Chảy máu cam, bấm huyệt cầm đựơc ngay.

                          * Cách châm : châm thẳng 0.3-0.5 thốn .

* J * J *

15)Bách Hội:

                    Bách Hội huyệt nằm giữa đỉnh đầu

                    Sinh dục sa, lòi trĩ, lo âu

                    Nhức đầu , ù tai, hoa mắt , ngạt

                    Trúng phong , miệng cứng, bách hội cầu .

                          * Cách châm : châm 0.3 thốn hướng mũi kim về phía sau .

    Cứu 5-7 phút.

* J * J *

16) Nhân Trung:

                            1/3 trên rãnh, huyệt Nhân Trung

                    Tiểu đường , thủy thũng, trị cùng trúng phong

                            Sốt cao, hôn mê , phiền lòng

                    Mặt sưng , miệng méo, châm trong tuần lành.

                          * Cách châm : 0.3- 0.5 thốn , mũi kim hướng lên trên .

* J * J *

Sọan bài giảng bằng thơ : lương y Nguyễn Văn Truyền

 Lớp phổ cập kiến thức YHCT Hội Đông y quận Gò Vấp.

Bài 2: MẠCH NHÂM

Nhâm mạch đảm nhiệm kinh âm

Hợp lưu toàn bộ kinh âm đó mà

I.                  Đuờng đi của mạch nhâm:

Nhâm từ hội âm lên trên

Đi giữa bụng, ngực đến môi dưới mà

Từ thừa tương chạy quanh miệng ta

Nhâm đốc hợp lại ấy là ngân giao

II.               Chỉ định chữa bệnh của mạch nhâm:

Mạch nhâm trị chứng bệnh nào

Trụy mạch, choáng ngất, sốt cao, ho mà

Khí hư, khó thở, trĩ sa

Bệnh hệ sinh dục - tiết niệu, vậy mà thật hay

III.           Vị trí các huyệt và tác dụng chữa bệnh

1.     Huyệt hội âm ( Huyệt hội với các mạch xung, đốc)

Hội âm giữa tiền – hậu âm

Dương vật đau nhức, đàn ông nên dùng

Đàn bà kinh nguyệt không thông

Âm bộ đau rút, tiểu không được mà

Đại tiện bí kết không ra

Dạ con sa, trĩ lòi ra lâu ngày

Người chết thình lình châm sâu một tấc

Châm bổ thì tỉnh dậy đi

Cứu người chết đuối thì thần kì

Dốc chân lộn ngược, tức thì châm luôn

Phân cùng nước tiểu chảy tuôn

Chết đuối sống lại, đang buồn lại vui

v     Cách châm: châm thẳng 0,5 – 1 thốn

v     Lưu ý: cấm cứu

2.     Khúc cốt: ( Huyệt hội với kinh can)

Khúc cốt bờ trên khớp mu

Nằm ngay đường giữa ấy như đúng rồi

Di tinh, liệt dương trị thôi

Bí tiểu, đái giắt, đau nơi tinh hoàn

Thống kinh, rối loạn, gian nan

Nhớ châm khúc cốt, bình an cuộc đời

v     Cách châm: châm thẳng từ 1/3 – ½ thốn

v     Lưu ý: có thai không châm sâu

3.      Trung cực: ( Mộ huyệt bàng quang)

Trung cực dưới rốn bốn thốn thôi

Trị bệnh, giống như khúc cốt rồi

Sản phụ khi sinh, nhau không xuống

Khúc cốt châm xong thật tuyệt vời.

**

Đàn bà hiếm muộn chẳng có thai

Bốn lần châm cứu, đẻ dài dài

Đẻ nhiều đông quá, lại phải cai

Trung cực xứng danh, huyệt đẻ tài.

v     Cách châm: châm 4/5 thốn

Ghi chú: dựa theo cuốn Châm Cứu Đại Thành, của tác giả Dương Kế Châu ( đời nhà Minh)

Nói về tác dụng của huyệt Trung Cực ( đàn bà vô sinh, châm 4 lần tức thì có thai)

4.     Quan nguyên: (Huỵệt mộ của đại trường, huyệt hội với các kinh, can, tỳ, thận)

Dưới rốn ba thốn, quan nguyên

Liệt dương, di tinh châm liền rất hay

Thống  kinh, kinh loạn đêm ngày

Đái dầm, ìa chảy châm ngay lại lành

v     Cách châm: châm thẳng 4/5 thốn

5.     Thạch môn: ( tên khác: lợi cơ, tinh lộ, đơi điền, mạng mông)

Dưới rốn hai thốn thạch môn

Chướng bụng, phù thũng, kinh dồn chẳng thông

Bí đái, tiêu chảy, bất công

Thạch môn châm hết bệnh thông tuyệt vời

v     Cách châm:

Ø      Châm thẳng 0,5 – 1 thốn

Ø      Bí đái không châm sâu

6.     Khí hải: ( Huyệt cường tráng cơ thể - Để phòng bệnh)

Dưới rốn 1,5 thốn, huyệt Khí Hải

Di tinh, liệt dương, trổ tài thật hay

Thống kinh, chướng bụng đêm ngày

Trụy mạch, hạ huyết áp cứ huyệt này mà châm

v                                     Cách châm:

Ø               Châm thẳng 1 thốn

Ø              Nên cứu ấm cho bệnh nhân suy nhược

7.     Âm giao: ( Huyệt hội với kinh thận và mạch xung)

Dưới rốn một tấc âm giao

Thoát vị, viêm âm đạo, châm vào đỡ ngay

Đau bụng sau đẻ, trị hay

Lưng gối đau rút, huyệt mày tuyệt chiêu

v     Cách châm: châm thẳng 1 thốn.

8.     Thần khuyết:

Giữa rốn là huyệt thần khuyết

Liệt mềm, tai biến, quyết ngay cứu liền

Sa tràng, trụy mạch, gặp duyên

Lót muối, cứu ngải, phép tiên bệnh lành

v     Cách cứu:

Ø                          Cứu bằng mồi ngải lót gừng hay muối

Ø                          Cứu bằng điếu ngải 15 phút

v     Lưu ý: cấm chậm

9.     Thủy phân:

Trên rốn 1 tấc, huyệt Thủy phân

Bí đái, phù thũng chẳng cần lo xa

Sôi bụng, ỉa chảy cũng là

Thủy phân châm hết, vậy mà phép tiên

v     Cách châm: châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

10.                                            Hạ quản: ( Huyệt hội với kinh tỳ)

Trên rốn hai thốn, Hạ quản trị là

Viêm ruột, tiêu kém, bệnh sa dạ dày

v     Cách châm: châm thẳng từ 0,5 – 1 thốn

11.                                            Kiến lý:

Trên rốn ba thốn huyệt Kiến lý

Trị viêm màng bụng, thần kỳ thật hay

Ăn khó tiêu, đau dạ dày

Phù, nôn, Kiến lý mỗi ngày bình an

v     Cách châm: châm thẳng 0,5 – 1,5 thốn

12.                                            Trung quản: ( Huyệt mộ của vị;  Huyệt hội của phủ; Huyệt hội với các kinh, tiểu trường, tam tiên vị)

Huyệt Trung quản trên rốn bốn thốn

Đau thượng vị, táo, nấc, lỵ, nôn

Dạ dày sa đau, bồn chồn

Chướng bụng, trung quản, thổi hồn cười vui

v     Cách châm: châm 0,8 – 1 thốn

13.                                            Thượng quản: ( Huyệt hội với các kinh, tiểu trường 8 vị)

Huyệt thượng quản trên rốn 5 tấc

Trị viêm dạ dày, nôn, nấc cũng hay

Chướng bụng, khó chịu, chứng này

Có huyệt Thượng quản, chữa hay tuyệt vời

v     Cách châm: châm thẳng 0,8 – 1 thốn

14.                                            Cưu vĩ: ( Huyệt lạc với mạch đốc)

Huyệt Cưu vĩ trên rốn 7 tấc

Trị dạ dày, nôn, nấc, động kinh

Vùng tim đau ngực thình lình

Châm huyệt Cưu vĩ, cho mình bình an

v     Cách châm: châm 0,5 – 1 tấc chếch xuống

15.                                            Trung đình

Dưới Đản trung 1,6 tấc huyệt Trung đình

Trẻ em nôn, chớ, day thì bình an

Hen suyễn, ho thở gian nan

Trung đình trị hết như đàn hát vui

v     Cách châm: châm xiên 0,3 – 0,5 thốn

16.                                            Đản trung: ( Huyệt hội của khí; Huyệt hội với các kinh tiểu trường, tam tiêu, tỳ, thận; Huyệt mộ tâm bào lạc)

Giữa hai núm vú huyệt Đản trung

Trị viêm tuyến vú, lại cùng ngực đau

Viêm, hen phế quản, buồn rầu

Khó thở, ứ sữa, thuộc làu mà châm.

v     Cách châm:

Ø  Châm ngang kim 0,5 – 1 tấc

Ø  Mũi kim hướng lên trên, xuống dưới hoặc sang ngang

17. Thiên đột: (Huyệt hội với mạch âm duy)

                                                         Huyệt thiên đột

                                Ở chỗ lõm phía trên xương ức

Trị ho hen, thở khó, tức đầy

Hầu, họng, phế quản, viêm đây

Biếu cổ, cũng nhớ huyệt này mà châm.

v     Cách châm:

Ø                          Châm thẳng 0,2 – 0,3 tấc

Ø                          Rồi luồn kim sâu tới 1 – 1,5 tấc dọc bờ sau xương ức, bờ trước khí quản.

18.                                            Liêm tuyền: ( Huyệt hội với mạch âm duy)

Liêm tuyền mất tiếng trị ngay

Viêm hầu, viêm họng, huyệt này mà châm

Lưỡi thè chảy nhớt khó cầm

Góc lưỡi giật rút, khen thầm huyệt hay.

v     Cách châm: châm xiên 1 – 1,5 tấc hướng mũi kim về phia1 gốc lưỡi

19.                                            Thừa tương: (Huyệt hội với các kinh vị đại trường và mạch đốc)

                                                Huyệt Thừa tương

                                   Chỗ lõm giữa rãnh cằm – môi dưới

                                               Lợi sưng, liệt mặt, méo miệng cười

                                              Trụy mạch,  đau răng, tăng nước bọt

  Thừa tương châm trúng, miệng lại tươi.

v     Cách châm: châm thẳng 0,2 – 0,3 thốn