Lớp Phổ Cập KTYHCT Khóa II - Bệnh YÊU THỐNG

     

                   Bệnh YÊU THỐNG (Đau lưng)

                                        Lương y NGUYỄN VĂN TRUYỀN

Ban Giảng Huấn - Hội Đông y Gò Vấp

              
Già trẻ ai cũng thích yêu

        Thế mà yêu thống sớm chiều chẳng ưng  

I) Định nghĩa.

             Yêu thống là đau thắt lưng

           Có thể đau một hoặc cùng hai bên

II) Nguyên nhân.

     

            thương ai yêu thống đau lưng

        đứng lên ngồi xuống vô cùng khó khăn

            tại phong hàn thấp nó hành,

         phòng dục quá độ mà thành thận hư,

              hoặc vì té ngã đau nhừ,

             khí huyết ứ trệ chứng hư mà thành.

III) Triệu chứng và phép trị:

  

1) Bệnh do phong – hàn –thấp:

    a) triệu chứng:

                 đau do hàn thấp nặng nề

              cử động ngồi cúi mọi bề đau ê

                 eo lưng đau và lạnh ghê

              sợ gió, sợ lạnh, lạnh về hai chân

                hoạt động càng đau bội phần

            nghỉ ngơi không đỡ, đau dần về đêm

                 gặp khi mưa lạnh đau thêm

             thời tiết thay đổi, đau rên vơi đầy

              mạch phù họat rêu lưỡi trắng dầy

           bệnh chứng như vậy mời thầy lập phương

   b) Phép chữa:

               khu phong trừ thấp tán hàn

            thông kinh họat lạc phong hàn đuổi đi

+ Châm cứu:

              Châm cứu, cứu ấm diệu kỳ

             Bình bổ, bình tả, ấy thì bình an

            Phong môn huyệt, yêu dương quan

             ủy trung, a thị, đuổi hàn thận du

+ Dùng thuốc:

              Dùng thuốc đuổi bệnh cũng cừ

            Độc họat tang ký sinh như lại lành

      J  BÀI THUỐC ĐỘC HỌAT TANG KÝ SINH GIA GIẢM J

             

             Khung, qui, thục, thược, tế tân,

          Sâm, linh, truật, thảo, quế tâm, đỗ trọng

           

            Độc họat, khương họat, phòng phong

           Tần giao, ngưu tất, đồng lòng ký sinh {tang ký sinh }

              Dụng dược tựa như dụng binh

           Thầy thuốc thắng trận điều binh giỏi tài

  

Bài ĐỘC HOẠT TANG KÝ SINH gia giảm
Tên vị thuốc	Tính vị	Qui kinh	Công dụng
Xuyên khung Đương qui Thục địa Bạch thược Tế tân Nhân sâm Bạch linh Cam thảo Quế tâm Đỗ trọng Độc họat Phòng phong Tần giao Ngưu tất Tang ký sinh Khương họat	Cay, ôn Ngọt, cay, ôn Ngọt, hơi ôn     Đắng chua, hơihàn Cay, ấm ngọt, hơi đắng, ôn ngọt, nhạt, bình ngọt, bình cay, ngọt ngot, hơi cay, ôn cay, ôn cay, ngọt, ôn đắng, cay, bình đắng, chua đắng bình cay, ôn	Tâm bào, can, đởm Tâm, can, tỳ Tâm, thận, can  Can Tâm, phế, thận Tỳ, phế Can, đởm, vị 12 kinh Can, tỳ, thận Can, thận Thận Bàng quang, can Vị, can, đởm, đại, trừơng Can, thận Can, thận Can thận, bàng quang	Khu phong, họat huyế, chỉ thống Bổ huyết, tán ứ, chỉ thống Tư thận, bổ tâm, dưỡng huyết Dưỡng huyết, sơ can, chỉ thống Khu phong, tán hàn, chỉ thống Ích khí, bổ phế, kiện tỳ Khu phong, trừ thấp Ích khí, chỉ thống Ôn thận, khu hàn, hành thủy Ôn thận, tráng thủy, cường cân cốt Khu phong, tán hàn, Khu phong, tán hàn Khu phong, trừ thấp Họat huyết, thông kinh, cường cân cơ Khu phong, dưỡng huyết, chỉ thống Đuổi phong, trừ thấp, chỉ thống

2) Đau thắt lưng do chấn thương:  

a ) Triệu chứng:

               Thắt lưng té ngã đau nhừ

            Khí huyết ứ trệ chứng hư mà thành

              Vùng đau cố định rànnh rành

           Nhẹ thì ngồi cúi khó đành chịu thôi

               Nặng đau dữ dội chẳng ngồi

              Sợ khi sờ lắn kêu trời đau kia

                Mạch tế sác, lưỡi đỏ tía

           Biện chứng luận trị, như tia sáng ngời

b)  Phép trị:

               

               họat huyết hóa ứ làm đầu

           lý khí, chỉ thống, phép màu hết đau

              thân thống trục ứ thang, đâu

           lại thêm gia giảm phép màu thần tiên

BÀI THÂN THỐNG TRỤC Ứ THANG

             Tần, khung, đào, hồng, thảo, qui,

          Một, khương, địa, tất, ngũchi |, hương phụ

Bài thân thống trục ứ thang gia giảm
Tên vị thuốc	Tinh vị	Qui kinh	Công dụng
Tần giao Xuyên khung Đào nhân Hồng hoa Cam thảo Đương qui Một dược Khương họat Địa long Ngưu tất Ngũ linh chi Hương phụ	Đăng cay, bình Cay ôn   Ngọt, đắng, bình Cay, ôn Ngọt, bình Ngọt, cay, ô Đắng, bình Cay, đắng, ấm Mặn hàn Đắng,, chua Ngot, tân ôn Cay, ngọt, đắng bình	Vị, can, đởm, đại trường Can, đởm, tâm bào Tam tiêu, can  Tâm, can  12 kinh Tâm, can, tỳ Tâm, can Bàng quang, can, thận Can, tỳ, bàng quang Can, thận  Can Can,	Khu phong, thanh nhiệt, trừ thấp, chỉ thống Khu phong, họat huyết, chỉ thống Họat huyế, thông ứ, chỉ thống Họat huyế,, thông kinh, khử ứ Ích khí, chỉ thống Bổ huyết, tán ứ, chỉ thống Khử ứ, chỉ thống Tán hàn, giải biểu Thông lạc, khử ứ Họat huyế, thông kinh, cường cân Khử ứ, chỉ thống Sơ can, lý khí, chỉ thống

3) Đau eo lưng do thận hư:

    

          Đau lưng mà do thận hư

      Âm dương phân biệt hư suy thế nào

        Triệu chứng khác nhau làm sao

      Xử phương, phép trị, khác nào phép tiên

a )  Đau thắt lưng do thận dương hư :

+Triệu chứng:

   Thận dương hư tổn cũng buồn

Lưng đau gối mỏi, đau luôn đêm ngày

   Chườm nóng thì giảm đau ngay

Gặp lạnh, đau mỏi, càng ngày nặng thêm

     Rối lọan tiết niệu, tiểu đêm

Tiểu nhiều luôn tục, càng thêm phiền hà

     Tiểu không tự chủ ấy mà

Rối lọan sinh dục, cùng là liệt dương

    Di tinh, mỏi mệt càng thương

Ù tai, chân lạnh, trong xương lạnh nhiều

   Ngũ canh tả, lưỡi nhợt, rêu trắng

   Mạch trầm trì vi nhược, hàn tăng

+Phép trị:

   Thận dương suy tổn nhớ rằng

Ôn dương bổ thận, hỏa tăng đuổi hàn

   Chỉ thống đau nhức tiêu tan

Phép trị bệnh hết, muôn ngàn lời ca

+ Xử phương:

  Phương dược, phương huyệt, kết đòan,

Bát vị quế phụ đuổi  hàn    lạnh   đi

      Bài hữu qui hòan thần kỳ

Chỉ thống, bổ thận dương thì thật duyên.

     Châm cứu, cứu ấm, phép tiên,

Thận du, chí thất , lại liền thái khê

  Mệnh môn, quan nguyên, càng mê,

Hai huyệt cứu ấm , mạnh về thận dương

  Phương thang, phương huyệt tỏ từơng

Xử phương cho đúng , bệnh thường  phải lui

+BÀI THUỐC:

-         Bài 1 : BÀI BÁT VỊ QUẾ PHỤ

          Thục địa, sơn thù, hòai sơn,

      Bạch linh, trạch tả, mẫu đơn, quế, phụ.

                Thục đia        bạch linh

                Hòai sơn        trạch tả

                Sơn thù         mẫu đơn bì

                Nhục quế        phụ tử

-  bài 2:  BÀI HỮU QUI HÒAN

               Quế, phụ, thục, hòai, thỏ ty

             Đỗ trọng, kỷ tử, đương qui, sơn thù,

                Lại thêm lộc giác giao, như

             Chỉ thống, bổ thận, dương hư, lại lành

HỮU QUI HÒAN
Tên vị thuốc	Tính vị	Qui kinh	Công dụng
Nhục quế Phụ tử Thục địa Hòai sơn Thỏ ty Đỗ trọng Kỷ tử Đương qui Sơn thù Lộc giác giao	Cay, ngot, đại nhiệt Cay, ngọt, đại nhiệt Hơi ấm, ngọt đắng ấm, ngọt ấm ngọt cay ấm ngọt ấm ngọt ấm chua ấm ngọt ấm	Can, tỳ, thận Tâm, thận, tỳ Tâm, can, thận Tỳ, vị, phế, thận Can, thận Can, thận Phế, can, thận Tâm, can, tỳ Can thận Can thận tâm, tâm bào	Ôn thận, khu hàn Ôn thận, hành thủy, chỉ thống Bổ thận, bổ huyết, thêm tinh tủy Bổ thận, kiện tỳ, sinh tân, chỉ khát Mạnh thận, bổ can, thêm tinh tủy, Bổ can thận, trị thắ lưng đau, bổ tinhkhí Bổ can thận, nhuận phế, thêmtinh, bổ tủy, Bổ tâm can, sinh huyế, trừ ứ, sinh tân Bổ can thận, sinh tinh tủy, trị lưng đau Ôn thận, tráng dương, mạnh can, trị lưng đau.

b) ĐAU THẮT LƯNG DO THẬN ÂM HƯ:

+ Triệu chứng:

    Thận âm hư tổn đã từng

Âm hư nội nhiệt thắt lưng đau nhiều

    Chân run gối mỏi liêu xiêu

Miệng khô, họng ráo, tâm điều bất an.

  Chườm lạnh, đau giảm tiêu tan

Gặp nóng thì lại đau càn từng cơn,

   Tiểu vàng, khai, ít, còn hơn

Ác mộng, mất ngủ, chập chờn trắng đêm,

    Rối lọan tâm thần nặng thêm,

Ngũ tâm phiền nhiệt ngày đêm nóng mà,

    Lưỡi đỏ, mạch tế sác là

Rối lọan sinh dục mất đà di tinh,

  Tảo tinh, mê sảng, mộng tinh,

Thân hình hao tổn, thất kinh đêm ngày.

+Phép trị:

    Tư âm bổ thận phép tiên

Chỉ thống, đau nhức hết liền thật hay

+ Xử phương:

    Bài lục vị uống mỗi ngày,

Bài tả qui hòan càng hay bội phần,

    Phương này bổ thận tư âm

Thắt lưng đau mỏi giảm dần, hết đau,

    Kết hợp châm cứu nhiệm màu

Thận du, chí thất, thuộc làu mà châm,

    Mệnh môn, thái khê xứng tầm,

Tam âm giao ấy, châm cùng thần môn

   Quan nguyên, nội quan, như cồn

Phương dược, châm cứu thổi đồn thày hay

+Bài Lục vị:

        Lục vị, thục địa, hòai sơn,

    Bạch linh, trạch tả, mẫu đơn, sơn thù.

+ Bài tả quy hoàn:

    Tả quy hòan, thục, tất, thò ti

    Sơn thù, sơn dược, cấu kỷ tử

    Lộc giác giao, cùng quy bản giao

    Tư âm bổ thận, thật xứng như

    

         Thục địa              sơn dược

         Ngưu tất              câu kỷ tử

         Thỏ ti tử              lộc giác giao

         Sơn thù du            quy bản giao

* Ghi chú:  có thể làm thuốc thang sắc uống, hoặc hoàng tán làm thuốc tễ.