Lớp Phổ cập kiến thức YHCT khóa hai - Phần huyệt vị châm cứu - KINH BÀNG QUANG

Lớp Phổ Cập Kiến Thức YHCT Khóa II - CỘT SỐNG CHUYÊN ĐỀ

 Bài Ba

Ly.Nguyễn Văn Truyền       

 KINH TÚC THÁI DƯƠNG BÀNG QUANG

Lương y Nguyễn Văn Truyền đang giảng bài Huyệt vị châm cứu kinh Bàng Quang trong ngày Thầy Thuốc Việt Nam

I) Đường đi của Kinh Túc Thái Dương Bàng Quang

                    Đường đi của Kinh Bàng Quang

                Sáu  mươi  bảy  huyệt  rõ  ràng  mỗi  bên

                    Tình minh , khóe mắt trong, lên

                Thẳng lên Toán Trúc , mi xung trên đầu

                    Vào bách hội, luồn khuất đâu

                Chia đôi 2 nhánh , gáy đầu – sống lưng

                    Xuống kheo, hợp lại ủy trung

                Bắp chân , ngoài mé bàn cùng ngón 5

                    Chí Âm đẹp như trăng rằm

                Giao duyên kinh thận , kết căn một nhà

                                    * J * J *

II) Chỉ định chữa bệnh Kinh Túc Thái Dương Bàng Quang :

Đại tiện bí , đái dầm , mê sảng

Mắt đau bệnh , mờ đỏ , xôn xang

Lưng đau , chi dưới nhức khệnh khạng

Đau đầu , gáy, cổ , buốt căng cang

                                    * J * J *

III) Vị trí các huyệt và tác dụng điều trị :

1) Huyệt Tình Minh ( huyệt cách khóe mắt trong 1 phân ):

Tình Minh ngay khóe mắt trong

Một  phân  xa  cách ,  vẫn  mong  đợi  chờ

Quàng  gà  cận  thị  ngó  lơ

Nhức  đầu ,  xay xẩm  , mắt  mờ , có  mây

Mắt  có  mộng  thịt  còn  đây                                                                                  

Trẻ  nhỏ  cam  nhãn , đỏ  hây  mắt  mờ

Viêm  màng  tiếp  hợp  đừng  chờ

Cùng  viêm  tuyến  lệ , ta  nhờ  Tình  Minh                                             

Ngứa mắt , cườm mắt , chẳng tinh

Chảy  nuớc  mắt  sống ,  Tình  Minh  tuyệt  vời

* Cách châm : châm 0,3 thốn ( dung kim Tam Lăng nặn máu )

                                    * J * J *

2) Toán Trúc :

Đầu trong lông mày, huyệt Toán Trúc

Trị  mí  mắt  giật  liên  khúc , thật  hay

Đầu  đau , hoa  mắt , như  say

Đau  xoang  trán , cứ  huyệt  này  mà  châm

Chảy nước mắt sống chẳng cầm

Viêm màng tiếp hợp, cũng châm huyệt này

* Cách châm : châm 0,3 thốn , dùng kim Tam Lăng châm nặn máu

                                     * J * J *

3) Mi Xung : ( Mi Xung trên chân tóc 0,5 thốn )

Toán Trúc thẳng đến Mi Xung

Chân tóc nửa thốn lên cùng nhớ nhau

Sẹo đục giác mạc đầu đau

Chảy nước mắt sống , mắt đau mắt mờ

Thị lực giàm , mũi nghẹt đơ

Mi Xung trị bệnh , nên thơ cuộc đời .

* Cách châm : châm xiên 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

4) Khúc Sai : (cách huyệt Thần Đình 1,5 thốn về phía ngoài)

Khúc Sai cách Thần Đình thốn rưỡi

Đầu đau , co cứng , chẳng thể cười

Chảy máu cam , mắt mờ , mũi nghẹt

Châm Khúc Sai , ta lại cười tươi

* Cách châm : châm xiên 0,3 – 0,5 thốn

* Ghi chú : huyệt Thần Đình thuộc Mạch Đốc , cách chân tóc trên trán 0,5 thốn

* J * J *

5) Ngũ Xứ :

Trên Khúc Sai 5 phân , là Ngũ Xứ

Xương sống cứng đau,uốn nảy cứ dùng

Động  kinh , đầu  nhức  vô  cùng

Các bệnh về mắt , ta dùng đỡ ngay

* Cách châm : châm xiên 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

6 ) Thừa Quang :

Cách Ngũ Xứ thốn rưỡi , huyệt Thừa Quang

Nhức  đầu , ói  mửa , sẵn  sàng  cầm  ngay

Miệng méo lệch, nhớ huyệt này

Cảm lạnh , chóng mặt , lại hay nhức đầu

Sẹo  đục  giác  mạc  lo  âu

Các chứng bệnh ấy , phải cầu Thừa Quang

* Cách châm : châm xiên 0,3 -0,5 thốn

* J * J *

7) Thông Thiên :

                Sau Thừa Quang thốn rưỡi , huyệt Thông Thiên

Bướu  cổ , miệng  méo , nhớ  liền  mà  châm

Chảy nhiều nước mũi cũng cầm

Đầu  nặng , xây  xẩm , té  ầm  khó  đi

Cổ  cứng  khó  trở  ấy  thì

Máu cam hết chảy , thần kì Thông Thiên

* Cách châm : châm xiên 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

8) Lạc Khước :

Lạc Khước , sau Thông Thiên thốn rưỡi

Trướng bụng , đầu đau , hết lại cười

Chảy máu cam , hay viêm phế quản

Viêm mũi cũng hết , khỏe lại người 

* Cách châm : châm xiên 0,3 -0,5 thốn

* J * J *

9) Ngọc Chẩm :

Ngọc Chẩm sau Lạc Khước thốn rưỡi

Mắt đau , mắt giật , chẳng còn tươi

Nhức đầu , mũi nghẹt không thấy mùi

Cận thị , châm xong , sáng mắt cười

* Cách châm : châm xiên 0,3 -0,5 thốn

* J * J *

10) Thiên Trụ :

Muốn tìm Thiên Trụ chẳng sai

Đo ngang thốn rưỡi bên ngoài Á Môn

Lưng , vai đau thốn bồn chồn

Chân yếu không vững , mất hồn liêu xiêu

Mất ngủ , đầu nhức , đã nhiều

Cổ  đơ  không  ngoái  mọi  điều  bất  an

Mắt mờ , xây xẩm , gian nan

                Hãy châm Thiên Trụ , muôn vàn niềm vui

* Cách châm : châm thẳng 0,5 thốn

* J * J *

11) Đại Trữ :

Từ D1 đo thốn rưỡi ra ngoài

Là  huyệt  Đại  Trữ , hỡi  ai  nhớ  mà

Trị  lưng , gối  cổ , đau  la

Nhức  đầu, ho, sốt , vai  mà  tê  đau

Trong ngưc nóng uất buồn rầu

Bụng đầy , đau tức , mau mau mà dùng

* Cách châm : châm 0,3 thốn , cứu điếu ngải 5 – 10 phút

* J * J *

12) Phong Môn :

Phong Môn ngang dưới đốt D2

Đo  ra  thốn  rưỡi  chẳng  sai  chút  nào

Ung  thư , phá t bối  làm  sao

Ngực lưng đau tức , phong lao , ho đàm

Ói mửa , cùng chảy máu cam

Cứng  đơ  cổ  gáy  phong  hàn  tấn  công

Nước mũi trong , chảy ròng ròng

Mắt mờ , ngực nóng , Phong Môn trị lành

* Cách châm : châm 0,3 thốn , cứu điếu ngải 5 – 10 phút

* J * J *

13) Phế Du :

Phế Du ngang dưới đốt D3

Đo  ra  thốn  rưỡi  đó  là  Phế  Du

Triều nhiệt , đạo hãn , âm hư

Tức  ngực , khó  thở , ho  như t iếng  gà

Viêm tuyến vú , ho máu ra

Lẹo  mắt  bướu  cổ , vàng  da , tức  đầy

Cổ lưng , xương sống đơ đau

Cuồng nhiệt , phá phách , châm mau lại lành 

* Cách châm : châm 0,5 thốn , cứu ấm 5 – 15 phút

* J * J *

14) Quyết Âm Du :

Dưới  D4  đo  ra  thốn  rưỡi

Quyết Âm Du , huyệt ấy mỉm cười

Tâm phiền , mất ngủ , chẳng tươi

Bán  thân  bất  toại , ấy  người  trúng  phong

Mắt mờ , mắt giật khó trông

Thần  kinh  suy  nhược , đầu  ong , tức  ngực

Tiểu nhi chậm nói chẳng đừng

Quyết  Âm  Du  đến , vui  mừng  bệnh  lui

* Cách châm : châm thẳng 0,3 -0,5 thốn

* J * J *

15) Tâm Du :

Tâm Du trị bệnh tâm mình

Hay quên , hồi hộp , động kinh , mất ngủ

Tinh thần phân lập , hồn du

Mộng tinh , vật vã , ho như bệnh rồi

Tâm Du dưới đốt D5 thôi

Đo ngang thốn rưỡi đúng rồi Tâm Du

* Cách châm : châm 0,2 -0,5 thốn , cứu ấm 5- 15 phút

* J * J *

16) Đốc Du:

Dưới D6 đo ra thốn rưỡi

Đốc  Du  ở  đó  mỉm  cười  nhìn  ra

Tóc rụng , cùng ngứa ngoài da

Viêm  màng  tim  trong , cùng  là  tim  đau

Khí nghịch , nấc , cũng buồn rầu

Đốc  Du  trị  hết , mau  mau  mà  dùng

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

17) Cách Du :

Cách Du hội huyết đó mà

D7  ra  thốn  rưỡi  ấy  là  Cách  Du

Thiếu máu , đạo hãn , âm hư

Các  chứng  chảy  máu  mãi  như  khó  cầm

Nôn , mửa , ho ,nấc ầm ầm

Tim đau , thũng trướng , chẳng cầm mồ hôi

Chân tay , bải hoải , bồi hồi

Cách  Du  trị  hết  ấy  rồi  khỏe  re.

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

18) Can Du :

Hỏi  em  D9  Can  Du

Đo ngang thốn rưỡi , dưới  như đúng rồi

Bệnh cao huyết áp châm thôi

Viêm  gan  vi  rút , nhớ  lời  mà  châm

Ngủ hay mộng mị chẳng lầm

Các  bệnh  về  mắt , cũng  cần  nhớ  cho

Đau lưng , viêm túi mật chẳng lo

Đau dạ dày , cùng bệnh gan to

Tinh thần phân lập nhớ cho huyệt này.

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

*  dưới D9 đo ra thốn rưỡi để tìm Can Du

* J * J *

19) Đởm Du :

Đởm du dưới đốt D10

Đo ngang thốn rưỡi, xin người nhớ cho

Viêm  gan , viêm  túi  mật , gan  to

Nhức  đầu , ớn  lạnh , ói  cùng  ho

Miệng  đắng , sườn  đau  thêm  lao  nhiệt

Hoàng  Đản  cũng  hết  chẳng  phải  lo

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

20) Tỳ Du : 

Dưới D11 đo ra 1 thốn 5 phân

Tỳ  Du  ở  đó , trị  lành  giúp  ta

Đau bụng , phân sống ấy là

Ỉa chảy , viêm loét dạ dày mà thương

Khó tiêu , nôn mửa là thường

Tỳ hư , phù thũng , khó lường lưng đau

Ăn nhiều mà gầy ,trước sau

Sốt rét , bụng trướng , sườn đày trướng ran

Hoàng đản , hay ngáp , cũng bàn

Châm  Tỳ  Du  đó , làm  tan  hết  bệnh

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

21) Vị Du :

Dưới D12 đo ra thốn rưỡi

Chỗ  ấy  như  có  tiếng  cười  Vị  Du

Hoắc loạn,bụng trướng,sôi như

Tiêu chảy , nôn mửa , mệt lừ khó tiêu

Ăn nhiều mà vẫn gầy xiêu

Dạ dày đau loét , tức nhiều , sườn đau

Xương sống đau rút buồn rầu

Vị Du trừ thấp , thuộc làu mà châm

* Cách châm : châm thẳng 0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

22) Tam Tiêu Du:

Dưới  L1  đo  ra  thốn  rưỡi

Tam Tiêu Du , như vẫn mỉm cười đợi ta

Viêm thận , viêm ruột trị mà

Tạng phủ tích trướng , cùng là gầy khô

Thắt lưng , xương sống cứng đơ

Vai  lưng  giật  rút , co  cơ  nằm  ngồi

Nôn , lỵ , phù thũng , bụng sôi

Xây xẩm , đầu nhức , đứng ngồi khó khăn

Không thể ăn uống , khó lành

Có  tam  tiêu  trị , bệnh  lành  lại  vui.

* Cách châm : châm ½  thốn ( nghiêng kim hướng xuống dưới )

                        Cứu ngải 5- 15 phút

* J * J *

23) Thận Du :

Tìm huyệt Thận Du cũng dễ thôi

Mệnh Môn đo ngang thốn rưỡi rồi

Kinh nguyệt không đều , tai ù tiếc

Di tinh , lưng đau , khó đứng ngồi

Hông sườn đau tức , hạ dưới đau

Đầu gối - tay chân nhức , nặng đầu

Mắt  mờ , tiểu  đục , tiểu  ra  máu

Châm cứu Thận du , thật nhiệm màu

* Cách châm : châm thẳng 0,5 – 1 thốn , cứu ngải 5 -15 phút

* J * J *

24) Khí Hải Du :

Dưới L3 đo ra thốn rưỡi

Khí Hải Du ở đó mỉm cười

Trị trĩ mạch lươn , lưng đau thắt

Châm xong hết bệnh , lại cười tươi

* Cách châm : châm thẳng 0,5 – 1 thốn

* J * J *

25) Đại Trường Du :

Dưới L4 đo ra thốn rưỡi thôi

Huyệt Đại Trường Du, ở đó rồi

Bí đại tiểu tiện , lỵ , ỉa chảy

Dãn cơ thắt lưng khó đứng ngồi

Đau thần kinh tọa liệt chi dưới

Quanh rốn quạnh đau khó mỉm cười

Xương sống cứng đơ không cúi đuợc

Đại Trường Du châm , khỏe lại người

* Cách châm : châm 0,5 – 1 thốn

26) Quan Nguyên Du :

Quan Nguyên Du, tìm dễ thôi

Dưới L5 ra thốn rưỡi đúng rồi bạn ơi

Trị đau lưng , lỵ , tuyệt vời

Ỉa chảy , tiểu khó , lại thời phong lao

Tiết niệu , sinh dục bệnh nào

Quan Nguyên Du đã châm vào, thành công

* Cách châm : châm thẳng  0,5 – 1 thốn

* J * J *

27) Tiểu Trường Du :

Tiểu Trường Du ấy nhớ mà

Dưới  S1 , thốn  rưỡi  đo  ra , trị  là :

Khí hư , đới hạ , đàn bà

Di tinh , di niệu , cùng là lưng đau

Tiểu đỏ , đái máu , buồn rầu

Dạ dưới dày trướng quặn đau , nhức đầu

Đau khớp cùng – chậu , còn đâu

Miệng khô , tiêu khát , thuộc làu mà châm

Chân thũng, đau nhức, sưng chân

Tiểu  Trường  Du  ấy, góp  phần  bệnh  lui

* Cách châm : châm thẳng  0,3 – 0,5 thốn

* J * J *

28) Bàng Quang Du :

Dưới S2 , thốn rưỡi đo ra

Bàng Quang Du đó , thuộc mà nhớ châm

Di niệu , tiểu bí , đái dầm

Kiết  lỵ , ỉa  chảy  khó  cầm , bụng  đau

Sống lưng đau rút buồn rầu

Âm  hộ  nổi  ghẻ , bụng  đầy  khó  tiêu

Ống chân, gối nhức liêu xiêu

Tiểu  són , tiểu  đỏ , mọi  điều  sẽ  qua .

* Cách châm : châm 0,5 -0,7 thốn

                       Cứu 5 – 15 phút

* J * J *

29 ) Ủy Trung : ( huyệt Hợp -  Thổ )

Ủy Trung ngay giữa kheo chân

Đau lưng đau gối , châm cần máu ra

Liệt hai chi dưới cũng là

Đau thần kinh tọa , phiền hà háng đau

Đái són, bụng dưới cứng đày

Phong cùi chân tóc , lồng mày rụng rơi

Thương hàn, sốt không mồ hôi

Ủy  Trung  châm  máu  ra  thời  bệnh  lui.

* Cách châm : châm 0,5 – 1 thốn ( châm kim Tam Lăng, nặn máu)

* J * J *

30) Hợp Dương :

Ủy Trung thẳng xuống 2 thốn

Hợp   Dương   ở   đó, thả   hồn   đợi   ta

Huyết băng, đới hạ đàn bà

Hàn  sán , dái  xệ  một  bên  là  khó  đi

Đau lưng, đau cẳng chân thì

Hợp Dương châm trúng còn gì phải lo.

* Cách châm : châm thẳng 1 – 1,5 thốn

* J * J *

31) Thừa Cân :

Từ   gót   chân   đo   lên   7   tấc

Huyệt  Thừa  Cân  tỉnh  giấc  cùng  ta

Thắt lưng đau cứng chẳng là

Cẳng  chân  đau  nhức , trĩ  sa  lại  lành

Máu  cam  tự  đổ  đã  đành

Hoắc  loạn , vọp  bẻ , nách  sưng  sợ  gì

Ống chân , gân gót giật chi

Thừa  Cân  đã  quyết  bệnh  thì  phải  lui.

* Cách châm : 1-2 thốn

* J * J *

 32) Thừa Sơn :

Dưới Ủy Trung 8 thốn , huyệt Thừa Sơn

Chuột rút , táo , trĩ chẳng sờn

Đau  thần  kinh  tọa  từng  cơn  khổ  mà

Liệt chi dưới , mềm rũ ra

Co  thắt  cơ  bắp , đau  chà  bàn  chân

Gối sưng , ống mỏi , như vần

Thừa Sơn , châm trúng như thần khỏi ngay .

* Cách châm : châm thẳng 1 – 1,5 thốn

* J * J *

33) Phi Dương ( Huyệt Lạc ):

(Vị trí :thẳng trên huyệt Côn Lôn 7 thốn )

Mỏi lưng , chân yếu cẳng đau

Bắp  chân  sưng  mỏi , buồn  rầu  đứng  đi

Các khớp đau nhức sợ chi

Ngón  chân  co  quắp , duỗi  thì  khó  khăn

Đầu đau, mũi nghẹt rành rành

Khí nghịch, sốt rét , huyết hành  máu cam

Mắt đau , sa trĩ gian nan

Phi  Dương  trị  hết , muôn  ngàn  lời  ca .

* Cách châm : châm sâu 2/3 – 1 thốn , cứu ngải 5 – 10 phút

* J * J *

34) Côn Lôn ( huyệt kinh - Hỏa )

(Vị trí : chỗ trũng ngay sau ngang lồi mắt cá ngoài 0,5 thốn )

Thắt lưng, xương sống cùng, đau

Vai  lưng  co  rút , gáy  đầu  nhức  ung

Nhượng chân đau , bắp chân sưng

Ống chân , mắt cá , nhức từng bước thôi

Sốt  rét  nhiều  đổ  mồ  hôi

Mắt  mờ  xây  xẩm , từng  lời  suyễn  ho

Trẻ con phong cù liệt giò

Đàn   bà   âm   hộ   đau   co   thắt   là

Sản phụ đẻ nhau không ra

Côn Lôn , nhớ lấy , châm mà tuyệt chiêu .

* Cách châm : châm 0,5 thốn , cứu ngải 5 -10 phút

                       Cấm châm phụ nữ có thai

* J * J *

35) Thân Mạch ( dưới bờ dưới mắt cá ngoài 0,5 )

Thắt lưng xương cụt đau tê

Ống  chân , đầu  gối , bước  lê  đau  nhiều

Nhức đầu, chóng mặt, liêu xiêu

Đầu phong , xây xẩm , sớm chiều động kinh

Đàn bà khí huyết đau mình

Khí lạnh , khí nghịch , thường tình đẩy lên

Bao nhiêu chứng bệnh kể trên

Cứ châm Thân Mạch , đau rên lại cười .

* Cách châm : châm 0,3 - 0,5 thốn

                        Cấm cứu

* J * J *

36) Kinh Cốt ( Huyệt Nguyên )

(Vị trí : huyệt ở trên lồi của xương đốt bàn chân 5 , phía ngoài bàn chân)

Đầu nhức, cổ gáy cứng đơ

Lưng khom đau thắt , cứng đờ thắt lưng

Thân sau đau nhức chưa từng

Ống chân gân rút , gót sưng đau nhiều

Khớp háng đau, đứng liêu xiêu

Mắt đau , mây trắng kéo nhiều , lở mi

Sốt rét nóng lạnh sợ chi

Lại  hay  kinh  hãi , cũng  vì  tim  đau

Máu cam, xây xẩm, buồn rầu

Cứ châm kinh cốt phép màu thần tiên .

* Cách châm : châm thẳng 0,3 - 0,5 thốn

                        Cứu ngải 3 – 5 phút

* J * J *

37) Thúc Cốt : ( Huyệt Du )

(Vị trí : chỗ trũng đầu dưới xương bàn chân 5 , phía ngoài bàn chân )

Thắt lưng , xương sống cứng đơ

Bắp   vế   đau   nhức , co   cơ   vọp   bẻ

Bắp chuối như nứt , cứng đè

Mình nóng , tai điếc chẳng nghe , mắt vàng

Thịt da máy giật xôn xang

Cổ  đơ  cứng  gáy , ngó  ngàng  khó  khăn

Mắt mờ xây xẩm đã đành

Điên  cuồng , sốt  rét , lỵ  thành  trĩ  sa

Bối ung, lưng mụn khổ là

Châm  xong  Thúc  Cốt  vậy  mà  bệnh  lui.

* Cách châm : châm 0,3 - 0,5 thốn

                        Cứu ngải 3 – 5 phút

* J * J *

38) Thông Cốc ( huyệt Hùynh )

(Vị trí : chỗ trũng đầu dưới trên đốt 1 ngón 5)

Thông Cốc, thủy huyệt bàng quang

Trị  bệnh  cứng  gáy , máu  cam , đau  đầu

Đàm nhớt , lưu ẩm còn đây

Mắt mờ , xây xẩm , ngực đầy , khó tiêu

Lại hay kinh sợ , sớm chiều

Ta châm Thông Cốc, mọi điều bình an

* Cách châm : châm 0,2 - 0,3 thốn

                        Cứu ngải 3 – 5 phút

* J * J *

39) Chí Âm ( huyệt tỉnh – Kim )

Góc ngoài móng ngón chân 5

Chí Âm kim nguyệt , thuộc làu mà châm

Khó đẻ, thai nghịch, phải tầm

Nhau thai không xuống , ta châm tuyệt vời

Sốt  rét , không  đổ  mồ  hôi

Nhức  đầu  nghẹt  mũi , lại  thời  mắt  đau

Di tinh , bí tiểu , buồn rầu

Lòng  bàn  chân  nóng , sườn  đau  vọp  bẻ

Chí Âm, huyệt ấy lắng nghe

Quyết  tâm  châm  cứu, bệnh  rè  phải  lui.

* Cách châm : châm 0,2 thốn

                        Cứu ngải 3 – 5 phút

* J * J *